Kelebek Vana Nedir?

Kelebek vanalar; gaz, sıvı, parçalı veya viskoz gibi akışkanları kontrol altında tutmak için kullanılan kompakt yapılı, sızdırmazlık sağlayan ve diğer vanalara göre çok daha az yer kaplayan bir vana çeşididir. Kelebek vanaların kullanım alanları oldukça geniştir. Bu kullanım alanlarına örnek, arıtma tesisleri, enerji istasyonları, su ve atık su tesisatları, kimya ve petrokimya tesisleri, gemicilik, ısıtma ve soğutma hatları, kağıt sanayi, gıda sanayi gibi alanlar verilebilir.

Günümüzde çoğunlukla su ve sıcak su tesisatlarında kullanılan kelebek vanalar, ismini disk ve milin şeklinden almaktadır. Kelebek vanalar az yer kaplaması, kullanımının kolay olması ve hafif parçalardan bir araya gelmesinden dolayı çok fazla tercih edilmektedir. Uygulandıkları tesisatlara ve maddelerin akış türlerine göre üretiminde kullanılan malzemeler değişiklik gösterebilir. Kelebek vanalar basınçlı maddeler, katı maddeler içeren akışkanlar ve toz içeren akışkanlar için de kullanılmaktadır. Bu vanalar disk, gövde, mil ve sızdırmazlık elemanı adı verilen parçalardan üretilmektedir. Kelebek vanaların içerisinde bulunan diskler, dikey bir uzantı boyunca mil yardımıyla desteklenmektedir.

Kullanılan disk malzemeleri çoğunlukla paslanmaz çelik maddelerden üretildiği gibi bronz veya sfero gibi maddeler kullanılarak döküm olarak da üretilir. Kelebek vanaların üretiminde en çok paslanmaz çelik tercih edilmektedir, bunun sebebi ise paslanmaz çeliklerin diğer malzemelere göre daha uzun ömürlü ve akışlarda dayanıklılık sağlamasıdır. Vanaların içerisinde bulunan mil ise kesinlikle paslanmaz çeliklerden üretilmelidir. Kelebek vanalarda kullanılan diğer bir parça olan sızdırmazlık elemanı ise çoğunlukla EPDM maddesinden üretilmektedir. Bu maddenin yanında farklı olarak; PTFE, NBR, CSM, FPM, CR, Q ve NR gibi maddelerinden de sızdırmazlık elemanı üretilir. Sızdırmazlık elamanlarında kullanılan malzemeler sıcaklık değerleri, akışkanlık türlerine göre değişiklik gösterebilir. Kelebek vanaların ölçüleri çoğunlukla 50-2400 mm arasında olmaktadır. Basınç değişiklilerine göre daha küçük çaplı vanalar da tercih edilebilir.
Kelebek vanalar kullanım alarak basit bir konstrüksiyon ile çalışmaktadır. Vanaların gövde parçaları ile iç yapısında bulunan parçaların büyüklüğünün arasında fark yoktur. Disk, akış yönünde duruyorsa, akış durdurulmuştur ve vana kapalı durumdadır.

Kelebek Vanaların Bağlantı Şekilleri

Kelebek vanalar, tesisatlara ve borulara farklı şekilde montaj edilmektedir.

Wafer Bağlantı Modeli: Bu bağlantı modelinde kelebek vanalar, iki flanş arasına bağlanır. Bu modelde vanalar, tesisat ve boruların hat sonlarında kesinlikle kullanılmaz.

Lug Bağlantı Modeli: Lug bağlantı modeline göre monte edilen vanalar, kelebek vanaların üzerinde bulunan lug bağlantı kulakları ile monte edilir. Vanada bulunan kulakların iç yapıları dişlidir. Lug kelebek vanaları, tesisatların her bölgesinde kullanıldığı gibi hat sonlarında da kullanılmaktadır.

Flanşlı Bağlantı Modeli: Bu bağlantı modeli daha büyük çaplarda olan kelebek vanaların monte edilmesi için kullanılır. Paslanmaz malzemeleri sayesinde yüksek basınçlı ortamlarda kullanır. Flanşlı bağlantı modeli çoğunlukla, boru hatlarında veya makine ve tesisat alanlarında kullanılmaktadır.

Sıcaklık Ayarlama

Vanaların sıcaklık ayarı, kullanıldıkları tesisata, akışa veya basınçlara göre farklılık göstermektedir. Tesisat içerisinde uygulanan sıcaklık miktarına göre farklı vana çeşitleri bulunmaktadır. Sıcaklıklara dayanıklı vanalar pek çok üretim tesislerinde kullanılmaktadır. Bu vanalar, çok düşük ve çok yüksek sıcaklık değerlerine uygun olarak üretilmektedir ve bu sebeple kullanıldıkları hatlarda daha uzun süre verim sağlamaktadır. Kelebek vana türleri içerisinde, farklı sıcaklık ayarlarına göre kullanılan vana çeşidi Metal ayaklı kelebek vanalardır. Metal ayaklı Kelebek vanalar, 600 derece sıcaklığa kadar kullanılmaktadır. Çoğunlukla çelik üretim, petrol ve kimya sektörlerinde ihtiyaç duyulan ısıya dayanıklı vanalar, sıfır sızdırmazlık düzeyinde olmalıdır ve aşındırma gibi durumlara dayanıklı olmalıdır. Kelebek vanalar, doğalgaz akışı olan tesisatlarda kullanmak için dayanıklı metal maddelerden üretilmektedir. Metal maddelerden üretilen kelebek vanalar, çok yüksek sıcaklıklara dayandığı gibi -175 dereceye kadar düşen sıcaklıklarda da kullanılmaktadır.

Sıcaklık ayarlama açısından en çok bilinen ve rastlanan vana çeşidi termostatik vanalardır. Bu vana çeşidi çoğunlukla kombilerin sıcaklık ayarlarını düzenlemek için kullanılır. Radyatörün bulunmadığı durumlarda vanaların sıcaklık değerleri termostatik vanalar yardımıyla ayarlanmaktadır. Termostatik vanalar;

Farklı mekanlara sıcaklık dağıtımı yapabilen bir vana çeşididir.

Çoğunlukla ev ve işyerlerinde ısınma amacıyla kullanılır.

Diğer vana türlerine göre tasarruf sağlar ve yatırım maliyetini minimuma indirir.

Yüksek Sıcaklık Vanaları

Vanalar, üretildikleri maddeler ve kullandıkları alanlara ve hatlara göre değişkenlik gösteren malzemelerdir. Bu malzemeler çoğunlukla karbon çelik ve gövdesi paslanmayan, aşınmayan ve sıcaklıklardan etkilenmeyen dayanıklı malzemeler olmalıdır. Yüksek sıcaklıklarda kullanılan vanalar yüksek basıncın olduğu alanlarda da sıklıkla tercih edilmektedir. Yüksek sıcaklık vanaları, ısının normal kullanım seviyesinin üzerinde olduğu durumlarda kullanılmaktadır. Böylece bu vanalar, çok zor ve çoğunlukla tehlike barındıran şartlara uygun üretilmiştir. Yüksek sıcaklık vanaları, kullanılacak kişi, ortam ve iş alanı için belirlenen sıcaklık, akış ve basınç durumlarına göre üretilerek kullanıcıların kullanımına uygun hale getirilir. Yüksek sıcaklık vanaları, çoğunlukla petrokimya ve kimya tesisleri, doğalgaz tesisler, gemi sanayi tesisleri gibi birçok endüstriyel tesiste kullanılır.

Küresel vanalar ise, 550 derece sıcaklığa kadar dayanan bir vana çeşididir. Yüksek sıcaklık derecelerine oldukça dayanıklıdır.

Küresel vanalar, sıcaklığın yüksek olduğu hatlarda bile aşındırıcı, kirli ve yüksek basınçlı akışlara uyum sağlamaktadır. Küresel vanalar, 550 derece sıcaklıklarda sürekli hizmet sağlayabilmektedir. Bu nedenle, sıcaklığın yüksek olduğu her türlü alanlarda ve hatlarda sıklıkla kullanılmaktadır.